Antispeciesism

Gevoel en bewustzijn oftewel "Sentience": waar komt het vandaan?

Ik denk dat het vrij duidelijk is dat het hebben van gevoel en bewustzijn erfelijk is: je kunt niet leren om gevoelig te zijn of bewustzijn te hebbben. Dus dat betekent dat het een geëvolueerd kenmerk is dat van ouder op afstammeling wordt doorgegeven.

Niemand weet precies hoe evolutie werkt, maar de reguliere wetenschap heeft een redelijk goed idee over wat eigenlijk de fundamenten van evolutie zijn. Hieronder onze ruwe en bruikbare interpretatie ...

Elke generatie verschilt enigszins van de vorige omwille van veranderingen in het genoom. Sommige veranderingen worden veroorzaakt door seksuele voortplanting, waarbij de nakomelingen een aantal kenmerken van elk van de ouders erft, waardoor een nieuwe mix ontstaat. Sommige veranderingen zijn willekeurig vanwege mutaties of herstelde fouten etc. Deze veranderingen kunnen voordelig, neutraal of schadelijk zijn voor het nieuwe organisme. En dit is waar de theorie van natuurlijke selectie in het spel komt. Voordelig betekent dat het organisme een betere kans heeft om zich voort te planten in vergelijking tot zijn leeftijdsgenoten. Als het organisme overleeft en zich vermenigvuldigt en de verandering gunstig is, kan het worden doorgegeven aan zijn nakomelingen, die het op hun beurt doorgeven en zich dus weer zullen voortplanten. Dus dit veranderde genoom komt op den duur steeds vaker voor. Dit is de basis van het concept van natuurlijke selectie van organismen om beter te kunnen overleven en om zich voort te planten. Als een verandering niet gunstig is, zullen minder organismen overleven en zich reproduceren, zodat het genoom zeldzamer wordt: het wordt "uitgeselecteerd".

Het interessante is dat, omdat een ecosysteem kan veranderen, eigenschappen die eens gunstig zijn later weer schadelijk kunnen worden of die eens schadelijke of neutraal waren later weer nuttig kunnen zijn.

Er is geen "hoger doel" achter deze natuurlijke selectie. Dezelfde resultaten worden bereikt via verschillende routes.

Vergelijk eens het menselijke oog met een vliegenoog: beiden zijn manieren en oplossingen om te kunnen zien. En hoe zit het met het kunnen vliegen: insecten vliegen met vier vleugels, vogels met twee vleugels met veren op iedere "arm", terwijl vleermuizen weer vliegen met vleugels met een membraan dat zich uitstrekt tussen aangepaste vingers. Geen van deze manieren om te kunnen vliegen zijn in één keer en plots tot stand gekomen. Ze zijn het resultaat van een traag evolutieproces, waarbij de "vliegende eigenschappen" gedurende vele generaties zijn veranderd.

Om "gevoel en bewustzijn" te kunnen hebben, moet de fysieke structuur waarop het gebaseerd is al aanwezig zijn geweest. Het debat over de vraag of dieren ook bewust zijn, bestaat omdat we niet precies weten welke fysieke structuren hiervoor nodig zijn. Als ik het goed begrijp, is het argument van degenen die geloven dat alleen mensen een gevoel en bewustzijn hebben, gebaseerd op de redenering dat alleen dieren met hersenen die precies op onze hersenen lijken, bewust zijn. Dat lijkt mij zeer onwaarschijnlijk ...

We weten dat we niet het enige soort "mens" zijn die ooit heeft bestaan, ook al lijkt het erop dat we op dit moment de enige mensensoort op aarde zijn. Dus wanneer kreeg onze allereerste voorouder gevoel en bewustzijn? Natuurlijk hangt het er allemaal vanaf hoe je gevoel en bewustzijn definieert. We hebben op dit moment alleen bewijzen van fossielen die zijn gevonden, dus we kunnen niet echt zeggen of onze voorouder een taal had, zichzelf in een spiegel kon herkennen, problemen kon oplossen enz. We weten wel dat ze gereedschappen gebruikten, omdat deze vaak naast hun fossielen zijn gevonden. Wat hun gereedschapsgebruik onderscheid van bv een kraai* of een chimpansee, is dat ze gereedschappen gebruikten om weer andere gereedschappen te kunnen maken. Dit is een bewijs van abstract denken en vaardigheid, wetende waar je een steen met een hamersteen kunt raken om een nuttig gereedschap te kunnen maken. Dergelijke gereedschappen zijn gevonden naast de fossielen van één van onze voorouders, de hominide soort Australopithecus, van meer dan 3 miljoen jaar geleden. https://en.wikipedia.org/wiki/Stone_tool

We weten niet hoe hun hersenen eruit zagen, maar uit de grootte van hun schedel weten we dat ze ongeveer drie keer zo klein waren als de hersenen van de moderne mens. Dat lijkt te laten zien dat, als je ervan uitgaat dat het gebruik van hulpmiddelen om gereedschappen te kunnen maken een teken zou zijn van het hebben van gevoel en bewustzijn, de grootte van de hersenen er niet zo toe doet. Dit wordt ook ondersteund door het feit dat andere afstammelingen van Australopithecus met hersenen van verschillende groottes, vergelijkbare en zelfs meer vergevorderde vaardigheden hadden, maar die uiteindelijk zijn uitgestorven.

Ik heb er ook enige moeite mee om te geloven dat alleen mensen het "geluk" hebben gehad om gevoel en bewustzijn te hebben geërfd. Vergeet niet dat natuurlijke selectie plaatsvindt op het niveau van veranderingen bij individuen.

Dus op een bepaald moment kreeg één enkel individu (of misschien meer als er identieke tweelingen, drielingen waren enz.) bewustzijn en kon hij zich voortplanten. En er wordt van ons verwacht dat wij moeten geloven dat de soort die vandaag leeft en die afstammeling is van dat éne gevoelige en bewuste individu, dat alleen wij dat zijn?

We hebben gezien dat de evolutie verschillende paden heeft bewandeld (of misschien beter gezegd heeft gecreëerd) om soortgelijke doelen te bereiken. Hoe groot is de kans dat van alle erfelijke eigenschappen, het gevoel en bewustzijn het enige is dat bereikt kon worden via één enkel pad?

Om te zoeken naar onze voorouder die voor het eerst gevoel en bewustzijn ontwikkelde, geloof ik dat het redelijker is om nog veel verder terug te gaan in de tijd nl voor de Australopithecus.

Een interessant idee is ontwikkeld genaamd de Attention Schema Theory:

http://www.theatlantic.com/science/archive/2016/06/how-consciousness-evolved/485558/#article-comments

Als ik het goed begrijp, gaat het ongeveer zo: een organisme ontvangt voortdurend informatie van zijn zintuigen. Als al deze informatie dezelfde prioriteit krijgt, dan zouden conflicterende inputs kunnen betekenen dat er niets gebeurt: het zenuwstelsel ontwikkelde dus het vermogen om signalen te verwerken door concurrentie tussen neuronen, waardoor het neuron met het sterkste signaal gedrag kon dicteren. Deze selectieve signaalverbetering dateert van vóór de ontwikkeling van de hersenen en was aanwezig in verschillende afzonderlijke zintuigen, zoals zicht, gehoor en aanraking.

Vervolgens evolueerde er een centrale controlerende structuur, die de prioriteit van ieder van deze afzonderlijke zintuigen moest reguleren en directe "overte aandacht" ** regelde waar die nodig was. Dit is een deel van het brein dat het tectum wordt genoemd en dat ongeveer 500 miljoen jaar geleden is ontstaan. Het lijkt erop dat het tectum een intern model creëert van waar alle delen van het lichaam zich bevinden en die ervoor zorgt dat bewegingen accuraat en voorspelbaar kunnen worden uitgevoerd. Het wijst de aandacht nauwkeurig en snel naar alles dat belangrijk lijkt. De volgende fase is een systeem dat ook de aandacht kan richten op dingen die niet direct worden waargenomen/gevoeld en die hierop reageren: dit is "coverte aandacht". ** Dit wordt gedaan door de cortex in onze hersenen en de wulst in reptielen en vogels. Dit vereist een meer verfijnd type model, dat niet alleen in staat is om te reageren op wat direct en indirect wordt waargenomen, maar ook om te reageren op andere dingen om zich heen. Dit model maakt ook bewustzijn van zichzelf mogelijk, wat wordt beschouwd als een teken van "sentience", gevoel en bewustzijn.

Dit betekent dat in plaats van de gedachte dat het gevoel en bewustzijn zich ongeveer drie miljoen jaar geleden ontwikkelde en dat het alleen door ons werd ontwikkeld, het zich in feite honderden miljoenen jaren geleden zou hebben ontwikkeld en tevens aanwezig is in vele andere diersoorten. Dit idee is schokkend voor veel mensen die de uitbuiting van dieren accepteren omdat ze vinden dat ze geen gevoel of bewustzijn zouden hebben. Natuurlijk zullen we waarschijnlijk nooit weten of de Attention Schema Theory klopt, maar het lijkt mij veel waarschijnlijker dan de claim dat de mens een uitzonderlijk diersoort is die de regels stelt van wat nu eigenlijk gevoel en bewustzijn echt is en die de enige diersoort is die ook aan die regels voldoet, alleen maar omdat het ons nu éénmaal goed uitkomt.

* bij de kraai is inmiddels (januari 2018) ontdekt dat hij gereedschappen kan maken op basis van een model, of van geheugen en vervolgens dit gereedschap ook kan verbeteren. Zie meer in dit artikel en onderstaande video

** Hierover meer op Wikipedia

gevoel en bewustzijn bij dieren wat is het

Activiteiten met dieren en waarom ze moeten stoppen

MENU (nu nog in het engels)

Anti-speciesisme

Jeremy Bentham: The question is not, “Can they reason?” nor “Can they talk?” but, “Can they suffer?”